عنصر اللون فی دیوان ابن خفاجه الأندلسی

رنگ یکی از بارزترین عناصر طبیعت در جهان پیش روی انسان است. ویکی از عناصری است که در دیوان شاعران نقش اساسی را بازی می کند. رنگ از زمان جاهلی تا کنون مورد توجّه شاعران بوده امّا دایره رنگ ها در گذشته به وسعت عصرهای بعدی نبوده ودر واقع تنوّع رنگ ها در آن زمان در میان مردم بسیار کم بوده. وهر چه از عصر جاهلی فاصله می گیریم وبه عصر عبّاسی واندلسی نزدیکتر می شویم دایره ی رنگ وسعت بیشتری پیدا می کند. و این امر تابع پیشرفت تمدّن و فرهنگ و تحوّل در بخش های مختلف زندگی، وهمچنین آشنایی اعراب با تمدّن های بزرگ آن زمان چون ایران وروم است. در دوره های مختلف برخی از رنگ ها در نزد مردم بخصوص شاعران بیشتر مورد توجّه بود، واین امر به شرایط محیطی وزمانی وفرهنگی وروحی ودینی و... بستگی دارد. ادبیات عربی در اندلس از دوره های درخشان در تاریخ ادبیات عرب است، وما در این دوره با تنوّع وکثرت رنگ روبرو هستیم. زیرا طبیعت این سرزمین طبیعتی زیبا وسرشار از سحر وجادو است، وطبیعت یکی از سرچشمه های اصلی الهام شاعران در استفاده از رنگ می باشد. ابن خفاجه از جمله شاعران اندلسی است که طبیعت را موضوع شعر خود ساخت. وصف در دیوان ابن خفاجه بسیار است شهر او یکی از زیبا ترین بلاد اندلس بود وابن خفاجه در دامن آن طبیعت دلفریب پرورش یافت. وهمواره به مناظر آن در شعر توجّه می کرد واین محیط می توانسته در استفاده ی او از رنگها کمک کند، زیرا او رنگ هایی را که در طبیعت پیرامون خود می دیده در شعرش زیاد به کار برده. دیوان ابن خفاجه که حدود 2800 بیت دارد در نزدیک به 712 بیت آن استفاده از رنگ مشاهده می شود پس حجم زیاد رنگ در دیوان ابن خفاجه نشان دهنده ی اهمیّت رنگ در نزد شاعر است. او از جمله شاعرانی است که اغراض مختلف شعری مثل رثا، غزل، فخر وحماسه و... را با وصف طبیعت در هم آمیخته. ابن خفاجه در دیوانش رنگ ها را هم به شکل مستقیم وهم به صورت غیر مستقیم به کار برده. رنگ های مستقیم رنگ هایی هستند که شاعر لفظ همان رنگ را در شعرش به کار برده، مثلاً لفظ أزرق را برای آبی به کار برده. امّا رنگ های غیر مستقیم رنگ هایی است که شاعر با آوردن ترکیبی خاص رنگ مورد نظرش را اراده کرده مثلاً شاعر برای بیان رنگ سرخ گونه، عبارت گونه ی آتشین را به کار برده، زیرا رنگ آتش قرمز است. وبه نظر می آید که بسامد رنگ های سیاه وسفید در دیوان شاعر بیشتر از سایر رنگ هاست، به خصوص در وصف شب وروز. از جمله اموری که در اسلوب شاعر مورد توجّه است استفاده از تشبیه واستعاره برای بیان رنگ هاست که بیشتر در رنگ های غیر مباشر دیده می شود. ودر ساخت تشبیهات مرکّب از چند رنگ در کنار یکدیگر استفاده کرده است. وبه نظر می آید که إبن خفاجه در میان مفردات از صفت مشبّه در ساختار رنگ ها بیشتر استفاده کرده. وکثرت اضافه لفظی وصفت وموصوف در ابیات او مشاهده می شود. ودر میان بحور شعری أز بحرهای طویل وکامل بیشترین بهره را برده است.